Voedselbos

Een voedselbos is een door de mens ontworpen systeem, gericht op duurzame voedselproductie. Het ontwerp van een voedselbos is geïnspireerd op de opbouw van een natuurlijk bos zoals we dat in Europa op enkele plekken nog aantreffen. Een tropisch regenwoud is ook een goed voorbeeld. Bij de Elsakker willen we een of twee stroken voedselbos aanleggen. Het zijn dan meer voedselbosranden.

De biodiversiteit en de productiviteit van een natuurlijk bossysteem zijn enorm hoog. Dat komt door de verschillende lagen die precies op elkaar afgestemd zijn. Anders dan in de landbouw wordt niet met een enkele laag – de akker- gewerkt maar ook met de lagen daarboven. De arbeid en input zijn op den duur nihil. En het allerbelangrijkste is: een juist ontworpen voedselbos houdt zichzelf in stand en biedt voedsel en onderdak aan ontelbare soorten organismen, groot en klein. Niet alle plantensoorten hoeven voor de mens eetbaar te zijn. Ook soorten die bijvoorbeeld bestuivende insecten of plaag bestrijdende vogels aantrekken krijgen er hun plek. De grootte van een voedselbos kan variëren van een kleine achtertuin tot een hectaren groot geheel.

Gelaagd systeem
Aan de basis van een voedselbos- of tuin ligt een slim meerlaags ontwerp ten grondslag, geïnspireerd op de opbouw van een natuurlijk bos: divers en uitermate duurzaam. De volgende lagen vormen samen een compleet systeem:
> Kruinlaag (Grote bomen, 8+ m) bijvoorbeeld Walnoot, Linde, Kers, Ginkgo
> Tussenlaag (Kleine Bomen, Grote Heesters, 3 tot 8m) bv: Mispel, Hazelaar, Cornus,  Decaisnea
> Struiklaag (Kleine heesters, 1 tot 3m) bv: Gojibes, Jostabes, Honingbes, Aalbes, Appelbes, Wijnbes
> Kruidlaag (0,20 – 1m) bijvoorbeeld Smeerwortel, Brandnetel, Varens
> Bodembedekkers (0 tot 0,20m) bijvoorbeeld Aardbei, Postelein, Bosbes, Vossebes, Cranberry
> Klimplanten: bijvoorbeeld Kiwibes, druiven, Akebia
> Wortels en knollen: bijvoorbeeld Aardpeer

De kruinlaag heeft een belangrijke rol in het geheel. Deze zorgt niet alleen voor beschutting maar ook voor de productie van een grote hoeveelheid organisch materiaal, zowel boven de grond – blad- als onder de grond in de vorm van wortels. Als er voor de kruinlaag geen plek is kan eventueel aanvullend organisch materiaal toegevoegd worden.

Klimaat
Het heersende klimaat is een belangrijke factor om rekening mee te houden dan wel handig op in te spelen bij de inrichting van een voedselbos. De genoemde lagen worden zodanig gerangschikt dat voor alle soorten samen een geschikt klimaat ontstaat om in te groeien en vrucht te dragen.Wind bijvoorbeeld kan getemperd worden door aanplant van grotere bomen op de heersende windrichting. Deze bomen geven tegelijkertijd beschutting aan de andere lagen. De zonnige randen worden benut door zon minnende kruiden. Op de bodem onder de bomen groeien schaduw minnende gewassen.

Samenwerken
Het kunnen aanleveren en uitwisselen van voedingsstoffen tussen gewassen onderling maakt van een natuurlijk bos maar ook een voedselbos een slim en duurzaam systeem.Soorten die bijvoorbeeld veel stikstof nodig hebben om vrucht te dragen krijgen als buur een stikstof bindende plant, die met zijn afstervende blad en wortels voedsel vrijmaakt dat weer in de kringloop terecht komt. Dat resulteert in een gezonde, rijke oogst.

Oogst!
Al na enkele jaren kan er vaak volop geoogst worden uit een voedselbos(rand). De oogst kan bestaan uit fruit, noten, wortels, scheuten, blad en eventueel op lange termijn hout. Ook kunnen medicinale planten er een plek krijgen. Daarnaast vormen de verschillende planten een voedselbron voor allerlei dieren.

Beheer
Een teveel van een bepaalde soort wordt gemaaid en als mulch weer in het systeem gebracht. Opruimen doet de natuur zelf. Er wordt in het voedselbos geen blad weggehaald: hiermee zou de kringloop danig verstoord worden.

Bron: voedselbos.arborealis.nl

Voedselbosrand Elasakker

Het eerste ontwerp voor de voedselbosrand achteraan het speelveld is er! In overleg met voedselbosontwerper Hanneke Clabbers van kwekerij Arborealis in Wilheminaoord hebben we het eerste ontwerp op papier gezet. We willen in de voedselbosrand van de Elsakker veel verschillende soorten fruit, kruiden en groenten kweken met zo min mogelijk onderhoud.We kweken bekende soorten, zoals appel, peer, pruim en bessen, maar ook minder bekende soorten, zoals mispel, moerbei en kweepeer, en zelfs de naar banaan smakende roomappel.

Om dat te bereiken, bootsen we zo goed als mogelijk een natuurlijk systeem na. Net als in een ‘echt’ bos, houden we de bodem zoveel mogelijk bedekt om onkruid te onderdrukken. We planten steeds een boom of struik in combinatie met een bodembedekker en een iets hogere soort die pollen vormt. Zo planten we bijvoorbeeld onder de kweepeer aardbeien als bodembedekker en daglelies in pollen. We gebruiken zoveel mogelijk eetbare planten. Onder de bomen en struiken zetten we verschillende vaste eetbare planten, die fruit leveren (bijvoorbeeld aardbei), als groente gegeten kunnen worden (bijvoorbeeld brave hendrik of aardpeer), waarvan de bloemen eetbaar zijn (bijvoorbeeld goudsbloem en daglelies) of die als kruiden gebruikt kunnen worden (bijvoorbeeld venkel).

Soorten die van schaduw houden, zoals een hazelaar, zetten we in de schaduw, waarmee we extra beschutting creëren voor warmteminnende planten. Voor een echte warmteminnende fruitstruik, de kersenstruik of prunus tomentosa, hebben we een halve cirkel ontworpen, waarin we warmte hopen te vangen. Ook de bessenstruiken komen in zo’n halve cirkel.

We gebruiken daarvoor een strook van ongeveer 10 meter, op 6 meter van de oost, zuid en westranden van het speelveld. Het gras moet afgeplagd worden in dat stuk, dus ken je iemand die dat machinaal kan doen, laat het hieronder weten! Tussen de bomen komen paden van houtsnippers. Misschien kunnen we om de voedselbosrand een paar ‘bankjes’ maken van de grasplaggen met planken erop, of een rand van dikke takken of balkjes.

In ons voedselbos groeit:

aardaker
aardbeien
aardbeiframboos
aardpeer
brave hendrik
daglelies
daslook
goudsbloem (zaden)
hondsdraf
klimspinazie
knolcapucien
munt
oregano
rabarber
rode klaver
sedum
smeerwortel
struisvaren
venkel (foenelicum vulgare, de kruidachtige venkel)
wilde viooltjes (zaadjes of plantjes)